Getuig mee: vergoedingen in de cultuursector

Een eerder kleine frustratie is het gemak waarmee er een fles wijn gegeven wordt aan sprekers waarvoor er geen vergoeding inzit, terwijl ik eigenlijk geen alcohol drink. Wil er iemand een fles kopen?

Een tijdje geleden deed ik de vormgeving van een nogal lijvig boek voor een grote uitgeverij, op het einde van de rit werd de omslag niet betaald (voor de uitgeverij zat dit al in de prijs).
Wat ook niet betaald werd was de nazorg: eindeloze soorten pdf's en jpg, ook die paar uur werden niet betaald.

Er moeten betere wetten worden gemaakt over hoe je onkostennota (materiaalkost) kunt combineren met de artistieke prestatie. Momenteel is dat systeem zo scheef en mank dat, zoals in mijn geval, je voor een maand intense artistieke arbeid, netto de helft van een leefloon dreigt over te houden. Dit kan echt niet.

Voor een concert, georganiseerd door een gesubsidieerde organisatie die muziek programmeert, kreeg ik 50 euro. Vervoer werd niet terugbetaald. Het eten was vreselijke take-away. En dit op een avond waar 250 man een ticket betaalde voor 14 euro inkom. Je zou het niet kunnen spelen, maar het is een grote kans en een belangrijke plek.

Directeur van theaterhuis dat er prat op gaat jonge makers te ondersteunen:
"Jullie uitkoopsom ligt wel vrij hoog. We begrijpen de berekening wel en zien in dat die correct is maar als we zulke bedragen aan iedereen moeten betalen, kunnen we veel minder jonge makers ondersteunen en dat zou toch echt zonde zijn, niet? Denk aan je collega's!"

Festivalleider:
"We hebben 150 euro budget voorzien, inclusief vervoer en catering" (Voor een performance met 4 personen, 1 technieker, aan de andere kant van het land)
Als we daarop reageren dat dat wel erg weinig is: "We hebben begrepen dat jullie een coproductiebijdrage van 3000 euro van theaterhuis B hebben gekregen, we denken dat dit dus voldoende zou moeten zijn." (De coproductiebijdrage was voor het hele creatieproces van een maand, voor 5 man)

Andere festivalleider:
"Vermits we serieus in onze subsidies hebben moeten snoeien, hebben we helaas geen budget om je hiervoor te vergoeden. Maar je zal zien: de sfeer is geweldig, er zijn veel leuke mensen en we geven je graag 3 gratis tickets voor voorstellingen op ons volgende festival. En we vinden het uiteraard fantastisch dat je dit wil doen, we zijn je erg dankbaar!"

De eerste paar jaar na mijn afstuderen had ik meteen een vaste job bij een dansgezelschap. Dit zorgde ervoor dat ik het kunstenaarsstatuut heel gemakkelijk kreeg en ik ben daar nog altijd heel dankbaar voor. Toen ik drie jaar later als freelancer aan de slag ging, was het niet gemakkelijk om een jobs te vinden als danser. Het was de beginperiode dat er veel minder audities werden georganiseerd en jonge choreografen werkten voornamelijk binnen hun eigen netwerken. 'Netwerken' was de nieuwe 'auditie'. Het is vreemd hoe die netwerken letterlijk 'alles' beginnen te betekenen. Toen ik jong was, was ik me daar nog niet van bewust. Als je in een netwerk verzeild geraakt dat niet jouw artistieke verlangens beantwoord, is het dan soms heel moeilijk om uit dat netwerk te geraken. Dit was althans mijn ervaring.

Er is een werksituatie die ik niet kan herleiden tot een anekdote, omdat het enkele jaren aanhield en omdat de situatie heel complex was. Ik was op zoek naar jobs als een danser en kwam in contact met een gerenommeerde visuele kunstenaar die soms met performance en fotografie werkte. Ik werd hier en daar in het zwart betaald voor het werk dat ik deed, maar de betalingen waren onregelmatig en niet consistent. Ik was 18 jaar jonger dan deze kunstenaar, dus zag ik het eerst als een ervaring, 'iets moois voor op mijn cv'. De kunstenaar was heel ondersteunend, hij geloofde in mij en dit gaf me een soort gevoel van erkenning dat ik nooit eerder had gehad. Ik deed performances in prestigieuze commerciële internationale galerijen, verbleef in mooie hotels, werd meegenomen naar de duurste restaurants, maar werd nooit echt betaald voor mijn werk. Vanaf het begin was ik heel sceptisch over zijn interesse in mij, maar hij beloofde me dat zijn interesse louter professioneel was. Toen deze kunstenaar meer met me wou werken, vroeg ik of het echt niet mogelijk was om me officieel te betalen. Ik had namelijk schrik om in de problemen te komen met de RVA. De kunstenaar had een eigen bedrijf dus, zo dacht ik, zou dat mogelijk moeten zijn om een contract te krijgen. Dat werd dan wel beloofd, maar kwam er nooit van: te ingewikkeld met papieren, 'we zoeken nog naar een betere manier, maar 'het is zo kostelijk om iemand in dienst te nemen',... . Dan voegde hij eraan toe dat hij vaak zelf niet betaald werd om deel te nemen aan en tentoonstellingen,...alhoewel er een stevig prijskaartje aan zijn kunstwerken ging. Ik werd uitgelegd dat de visuele kunstwereld niet de danswereld was, dat er geen vaste contracten zijn en dat kunstenaars door netwerken en risico's hun carrière maken, niet door in te zetten op zekerheid (kortom, een ideale context waar iedereen elkaar kan uitbuiten). Deze professionele relatie werd heel problematisch over de jaren heen omdat deze kunstenaar ook geen gemakkelijke persoonlijkheid had. Als ik niet akkoord ging met iets, of niet tevreden was met de manier van werken, dan was het veel langer wachten tot wanneer de envelop met de paar honderd euro eraan kwam, want ik was 'ondankbaar'. De dynamiek tussen ons beide transformeerde tot een toxische afhankelijkheidsrelatie. Dan kwam de dag (surprise!) dat hij zijn liefde voor mij verklaarde. Ik was absoluut niet aangetrokken tot hem, maar dat was niet het antwoord dat hij voor ogen had. We moesten nog enkele projecten afwerken. Ik drong toen opnieuw aan om officieel betaald te worden. Terugkijkend snap ik niet waarom ik niet meteen een einde maakte aan deze werkrelatie, maar ik dacht dat ik geen andere opties had en misschien was het ook een manier om mijn eer te redden. Ik wilde echt geloven dat de samenwerking niet enkel gebaseerd was op zijn aantrekking, maar ook op mijn talent. Een minderwaarheidscomplex die ik jaren met me meedroeg. Toen volgde een reeks zeer vernederende situaties, één waarbij hij een inventaris had gemaakt van al 'zijn investeringen' in mij (dit waren de reiskosten, boeken die werden aangekocht bij een artistiek proces, designers kleren voor performances,...). Dit was een bewijs dat hij mij niet had uitgebuit of gebruikt. Hij verstond niet waarom geld zo belangrijk voor mij was en noemde me een 'opportunist'. Het was net alsof ik in een scheiding zat. Zonder verder in detail te gaan, is deze werkrelatie volledig geëscaleerd, inclusief problemen met de RVA.

Tijdens die freelance jaren deed ik daarnaast ook werk met leeftijdsgenoten, meestal onbetaald (of onderbetaald). Dat is dan ergens 'ok', omdat deze personen in dezelfde situatie zitten als jezelf. En bij dat zoeken, horen ook wat opofferingen. Ik herinner me bijvoorbeeld dat ik een aantal weken zonder betaling repeteerde, en dit voor verschillende projecten van jonge makers. We werden dan wel betaald voor de optredens en soms ging er een leuke reis aan vast (ook iets dat absurd is als je dan nadenkt over het prijskaartje van de vliegreis). Eén van deze jonge choreografen gaf ons uiteindelijk 50 euro per dag in het zwart, en dit was geld geleend van haar ouders (we waren allemaal reeds eind de 20, inclusief de masters in prestigieuze kunstscholen). Het was zo ongemakkelijk om dit geld te aanvaarden.

Toen ik begon als danser was de basisprijs voor 1 voorstelling 300 euro bruto, meer dan 10 jaar later is dat nog steeds meestal 300 euro.

Soms moet je 'blij' zijn met een etentje nadat je je boek hebt voorgesteld. Als je dan geen boeken verkoopt, is alle moeite (= veel voorbereiding) voor niets geweest.
Veel organisaties (zelfs de grote!) willen 'slechts' 150 tot 250 euro betalen voor een lezing door een auteur (al zit daar meestal 100 euro subsidie in van het Vlaams Fonds der Letteren; bedankt FVL!)
Ze vergeten:
- hoe moeilijk schrijven is
- hoeveel inzet, tijd, wroeten en doorzettingsvermogen dat vergt
- hoe moeilijk het is een boek gepubliceerd te krijgen
- hoe moeilijk het is boeken verkocht te krijgen
- hoe tijdrovend promotie voeren is
- hoe weinig een boek opbrengt voor een auteur (10%)
- hoeveel voorbereiding een lezing van 1, 1u30 tot 2 u vergt
- hoeveel uren een opdracht (bv. een voordracht) in beslag neemt (voorbereiding, verplaatsing, uitvoering)