Getuig mee: vergoedingen in de cultuursector

Het is inderdaad zo dat acteurs, regisseurs, vormgevers weinig betaald worden en soms ook gratis werken. Maar ik heb een beetje moeite met de termen uitbuiting en smadelijke betaalpraktijken. Het lijkt alsof rijke producers arme acteurs als citroenen uitpersen. Dit soort praktijken ken ik eigenlijk niet. Het is wel zo dat het voor theatergezelschappen alsmaar moeilijker wordt. De culturele centra hebben minder grote budgetten als pakweg 10 jaar geleden. Ze willen vaker break-even draaien en boeken vooral hits. De politiek, de steden en gemeenten vinden cultuur alsmaar minder belangrijk. De theaterkoek wordt steeds kleiner en hij moet gedeeld worden door meer en kleinere groepen. Zij die leven van die kleine vergoedingen zijn de overlevers, diegenen die het niet kunnen laten. Sommige acteurs die veel energie hebben combineren twee à drie jobs. En zo wordt het financieel toch haalbaar. In andere beroepen kan je na veel jaren ervaring iets opbouwen. Dat is in ons grillig vak moeilijk. Maar ik doe dit al dertig jaar en ondanks alle (financiële) onzekerheid, blijf ik met veel goesting nog even doorgaan.

Het verbaast me nog steeds na al die jaren met hoeveel gemak men ervan uit gaat dat je mouter hobbiematig en gratis werkt in de kunstensector. Wedstrijden waarbij de "winnaar" zijn ontwerp als prijs gebruikt wordt, of werken voor de "exposure" worden mij dikwijls toegestuurd.
Verder is mijn ervaring dat freelancers door een moordende prijzenslag mekaar en zo hun eigen sector onderuit halen. Ik ben zo een klant verloren aan een freelance vormgever die voor €25/u bruto werkte. Resultaat is dat de klant steeds lagere prijzen verwacht en de prijs priumeert op de kwaliteit. Als illustrator krijg je onmiddellijk het budget waarbinnen je verwacht wordt te werken vaak rond de €100 à €150) en dan heb je 3 keuzes: Of je voert uit naar je eigen standaarden en scheurt er je broek aan, of je maakt iets wat binnen het tijdsbestek en budget valt maar waar je zelf absoluut niet tevreden mee kan zijn, of je zegt vlakaf dat je niks kunt maken voor dat budget wat betekent dat je niet werkt. Er is altijd wel een of andere prutser dat met veel plezier de grootste crap maakt voor quasi geen geld. En zo wordt deze sector van binnenuit onderuit gehaald.

Als je afstudeert als architect, moet je nog twee jaar ‘stage’ doen. Deze stage is niet zoals een stage die geïntegreerd is in een opleiding. Je werkt eigenlijk gewoon twee jaar voor een architectenbureau onder het statuut van stagiair zoals bepaald door de Orde van Architecten. Binnen het architectenbureau moet iemand je stagemeester zijn en je opleiden. Er moeten maandelijks verslagen worden ingediend bij de orde van architecten zodat ze kunnen controleren of je voldoende afwisselend werk doet. Je moet ook een minimum aantal uren per maand werken, toen 120 uur. Niet elke stagemeester neemt die begeleiding au sérieux. Veel stagiaires worden ingezet als tekenaar.

In de praktijk werken bijna alle stagiaires en architecten als zelfstandigen. Tenzij je eigen projecten of een eigen bureau hebt, factureer je dus steeds aan dezelfde werkgever. Je bent dan als het ware schijnzelfstandige. Je hebt alle nadelen van zelfstandigen en geen van de voordelen van werknemers. Ik vind dit eigenlijk een crimineel systeem. Uiteraard zijn er zeer weinig architectenbureau’s die je als bediende in dienst willen nemen.

Mijn eerste job was bij een eenmanszaak, architect X. Zoals verwacht deed ik daar heel veel tekenwerk, ik zat er vaak alleen (in hun huis). Af en toe mocht ik mee naar een werf. Ik verdiende bruto 7,5 euro per uur, dat was in die tijd het minimum dat de Orde van Architecten oplegde (anders zouden velen waarschijnlijk nog minder betalen). Mijn eerste factuur voor een maand werk bedroeg 900 euro incl. BTW. Daar moest ik dus zelf nog mijn sociale zekerheid, belastingen en de bijdrage voor de Orde mee betalen. Meneer Verheyden schrok zich rot van deze factuur. Hij heeft ze drie keer nageteld. Ik moest vanaf dan zeker niet meer komen dan het opgelegde minimum aantal uren van de Orde. Zoals verwacht heeft hij me redelijk snel laten weten dat ik terug kon vertrekken omdat ik te kostelijk was. (Noot: ik kan natuurlijk andermans rekening niet maken maar hij had verschillende eigendommen en controleerde elke morgen de aandelenkoers.) Ik moest dus op zoek naar nieuw werk. Ik solliciteerde onder andere bij een andere architect in Wilrijk. Daar had mijn werkgever achter mijn rug al mee gepraat om overeen te komen dat ze mij zouden ‘delen’, dus halftijds bij de ene en halftijds bij de andere. Hij heeft me onder druk gezet om dit doen maar daar ben ik gelukkig niet in mee gegaan.

Een ander verhaal is van goed een jaar later. Daar waren we met een negental ‘medewerkers’, allemaal heel jonge mensen, en met twee zaakvoerders, een man en een vrouw. Ik kan me niet herinneren dat ik daar één keer ben buiten geweest. Na een aantal maanden merkte ik plots dat mijn loon van die maand nog niet betaald was. Ik ging dus naar de vrouwelijke zaakvoerder (de man zagen we nooit) om aan haar te vragen of er misschien een vergissing of vergetelheid in het spel was. We zaten allemaal samen in een open landschapskantoor. Ze begon op een hysterische manier tegen me te schreeuwen. Wat dacht ik wel niet? Voelde ik me soms beter dan mijn collega’s? Ook zij kregen regelmatig hun loon niet uitbetaald. Er waren dus nog veel openstaande rekeningen, van facturen die zelfs tot meer dan een half jaar terug gingen. Dus ik moest niet denken dat ik voor de anderen mijn geld zou krijgen. Ze reageerde alsof ik in de fout was en niet zij. Kort daarna ben ik vertrokken.

Jammer dat ik deze pagina nu pas ontdek. Ik ben ervan overtuigd dat de lijst met voorbeelden van onbetaalde arbeid in de cultuursector veel en veel langer is dan de enkele voorbeelden die hierboven staan. Zelf ben ik al tien jaar actief als beeldend kunstenaar. Om eerlijk te zijn denk ik in die tien jaar tijd geen enkele keer correct vergoed te zijn geweest voor een project. Er is gewoon te weinig geld. Tenzij in het deel van de kunstensector die vermarkt is geraakt en waar er kan gespeculeerd worden en onderling gehandeld.
Men spreekt over de precaire positie van de kunstenaar. Deze positie is niet precair maar ronduit schandalig slecht. Kunst is de ziel van de maatschappij. Daarom werken kunstenaars liever gratis dan voor een markt. Om die maatschappelijke ziel en tegelijkertijd die van henzelf in leven te houden.